Co się działo pod dachami domów dla matek i dzieci w III Rzeszy?

 

 

Jako że jestem ostatnio nieco nieprzytomna (za wiele chorób, pracy i w ogóle wszystkiego na głowie) to dopiero po zakończonej lekturze spostrzegłam się, że jest to pierwszy tom serii. I, oczywiście, bardzo się ucieszyłam. Uwielbiam książki Sabiny Waszut, a ta najnowsza potwierdza jedynie jej wielki talent pisarski i umiejętność szukania intrygujących, niełatwych i kontrowersyjnych tematów.

Na okładce widzimy pielęgniarkę z głębokim wózkiem, w którym prawdopodobnie śpi właśnie przyszły nazistowski żołnierz albo kolejna idealna niemiecka żona i matka. To znaczy w założeniu, bo zanim to dziecko dorośnie, ideologia nadczłowieka upadnie wraz z II Rzeszą. W tle piękny dom, a na nim czerwienią się flagi ze swastykami. Zainteresowani?

Sekrety Lebensbornu interesowały mnie od wielu lat, choć – przyznaję – niewiele dotąd ten temat zgłębiałam. Przyszedł jednak odpowiedni czas i książka na najwyższym poziomie. Wciągająca, wywołująca cały wachlarz emocji, trzymająca napięcie, kontrowersyjna, budząca niepokój i niedowierzanie… Zacznijmy jednak od początku.

Mamy 1944 rok, program trwa już osiem lat i cieszy się niemałymi sukcesami. Młoda Ruth Blum dociera do Kunzendorfu. Wiąże z tym miejscem wielkie nadzieje. Najpierw donosi ciążę, potem urodzi, a następnie będzie tu pracowała. Wszystko na chwałę III Rzeszy. Jest dobrą Niemką, urodzi Hitlerowi zdrowe dziecko, najlepiej chłopca który pewnego dnia stanie w szeregach niemieckiej armii. A może i dziewczynkę, która za kilkanaście lat będzie mogła dać Wodzowi kolejne dzieci?

Początkowy zachwyt domem dość szybko jej jednak przechodzi. Sztywne zasady w nim panujące, owszem, wprowadzają ład i porządek, ale potrafią być niesamowicie krępujące i nienaturalne. Szczególne, gdy Ruth zaczyna dostrzegać pewne… nieprawidłowości. Co w domu dla niemieckich matek, dla niemalże śmietanki, robią norweskie dzieci? Dlaczego mieszkają osobno, bawią się w innym czasie, a jedzą to, czego Ruth nie dałaby do zjedzenia z pewnością żadnemu, nawet dość biednemu, rodakowi? Gdy w pewnej chwili okazuje się, że potrafią jeszcze mówić po polsku, coś zaczyna w niej pękać. Zaczyna zadawać pytania, a ceną za odpowiedzi na nie może być nawet śmierć.

Na drodze Ruth staje, nieco tajemniczy, Tobias Kraus i to on wywołuje całkowitą zmianę w jej podejściu do domu. A potem… do Rzeszy. W szczególności zaś do, wymyślonego przez Himmlera, programu Lebensborn (czyli „źródło życia”), który jest przecież po prostu hodowlą nadludzi. Zaczyna dostrzegać, że hitlerowska propaganda nijak ma się do rzeczywistości, a to, w co dotąd wierzyła, jest jednym wielkim kłamstwem. Kłamstwem, na którym wyrosły tysiące kobiet i mężczyzn, które wysysały niemalże z mlekiem matki, czego doskonałym przykładem są niektóre z młodszych dziewczyn mieszkających w Kunzendorfie.

W powieści znajdziecie wstrząsający obraz hodowli nadczłowieka. I, szczerze mówiąc, będziecie w pewnym stopniu dopingować młodym matkom. Propaganda wyżarła im poniekąd mózgi, a w czymże zawiniły ich dzieci, byśmy nie liczyli, że urodzą się zdrowe i silne? Perspektywa kobiet, które szczerze wierzą w Rzeszę i Fuhrera i naprawdę pragną służyć swej ojczyźnie nie jest w Polsce popularny. Waszut znów dotyka bolesnego tematu, stąpa po grząskiej ziemi. I robi to w wyśmienitym wydaniu.

Mną najbardziej wstrząsnęły losy „norweskich dzieci”. Wszystko, co ich dotyczyło, było dla mnie kompletnym, łamiącym serce, szokiem. Do tego stopnia, że sama postanowiłam napisać opowiadanie ich dotyczące.

Jeśli lubicie literaturę, w której wiele się dzieje, akcja jest porywająca, mamy podziemnych działaczy walczących ze złym systemem, ludzi, którzy chcą ratować świat, choć jeszcze chwilę wcześniej ich własny świat legł w gruzach, zagadki do rozwiązania i wielką Historię – to jest właśnie książka dla Was. Nie liczcie jednak na „happy end” – toż to prawdziwe życie, a idące ze Wschodu hordy żołdaków Armii Czerwonej nie wróżą niczego dobrego. Będziecie w czasie lektury odczuwali bezbrzeżny smutek, niedowierzanie, lęk przed tym, co dalej, a kolejne tajemnice tylko wzmocnią emocje. Nie będziecie w stanie do końca ocenić, kto jest dobry, a kto zły i… czy w ogóle można na bohaterów „Sekretnego domu” spoglądać w taki sposób.

Już nie mogę się doczekać kolejnych tomów serii „Matki Rzeszy”.

 

 

 

Sekretny dom – Sabina Waszut

Matki Rzeszy, tom 1

Wydawnictwo: Książnica

Poznań 2023

Ebook na Legimi

Liczba stron: 292

ISBN: 978-83-271-6458-2

 

 

Przekleństwo rodu Borków

 

 

Po dłuższej przerwie znów przyszła kolej na powieść autorstwa Elżbiety Cherezińskiej. Nie zawiodłam się. Jej „Sydonia. Słowo się rzekło” jest historią wciągającą, intrygującą i zmuszającą do przemyśleń.. A przy okazji świetnie napisaną i ukazującą kawał ważniej historii z perspektywy, której na co dzień raczej nie spotykamy.

Z wypowiedzi Cherezińskiej wynika, że legendy o Sydonii są bardzo powszechne na Pomorzu i wciąż popularne. Ja się z tą postacią spotykam po raz pierwszy. I wcale się nie dziwię, że Autorka od dawna chciała o niej pisać. To wielce intrygująca osoba, nie tylko jak na swoje czasy. Przyznać trzeba, że jej losy nadają się na wątek wybitnej powieści, ale są i świetnym materiałem na film, czy nawet serial. Ciekawe, czy kiedyś doczekamy się dobrej ekranizacji.

Wracając jednak do samej powieści. Podzielona jest na dwie części, poprzedzone prologiem. Przyznaję, że prolog ten zupełnie mi się nie podobał, choć rzeczywiście wyjaśnia pewne kwestie, które wypłynęły przy lekturze drugiej części. Jest to jednak, moim zdaniem, najsłabszy fragment całości.

W pierwszej części poznajemy życie Sydonii Bork począwszy od młodych lat, które spędziła na książęcym dworze w Wołogoszczy (Wolgast) aż do chwili jej aresztowania w wieku około siedemdziesięciu lat. Przyglądamy się dworskiemu życiu, balom, polowaniom, intrygom. Nawet wśród dwórek księżnej i jej córek. To barwna opowieść, pełna informacji o zwyczajach, o modzie, o edukacji. Wartka akcja, nietuzinkowe postaci, intrygi, miłość, zauroczenie, próba „ratowania” honoru rodziny. Do tego luterańskie spojrzenie na świat i pojawiające się co jakiś czas w różnych miejscach na świecie procesy przeciwko… czarownicom.

Sydonia w pewnym momencie musi opuścić dwór i już na niego nie powraca. Przez kilka dekad tuła się po rodzinie. Najpierw z siostrą, którą się niejako opiekuje, później sama. Wszystko to dlatego, że ich brat nie chciał ich spłacić i, mimo wyroków książęcych, wciąż uchylał się od corocznych wypłat należnych siostrom kwot. Życie ówczesnych kobiet nie było łatwe. Nawet tych ze szlacheckich rodów. Jeśli nie znalazły sobie odpowiedniego męża, zdane były na łaskę szeroko pojętej rodziny. A Sydonia, no cóż, łatwa w obejściu nie była. Nie chciała być potulną niewiastą, podległą we wszystkim mężczyznom i przyjmującą los, jaki zgotował jej brat. O, nie. Ona kochała czytać, uczyć się, poznawać świat. I znała prawo. Wiedziała, jak się procesować. Właściwie całe jej życie to jeden proces po drugim. I dlatego wciąż pozostawała skłócona z częścią rodziny. Nawet ci, którzy jej początkowo sprzyjali, w końcu się od niej odwracali, gdyż chcieli chronić dobre imię Borków.

Skąd pomówienie o bycie czarownicą? To jasne. Wszak kobieta samodzielnie myśląca, myśli niewłaściwie. A jeśli do tego wszystkiego zna się na ziołach, przyrządza napary, maści i wyciągi… na pewno ma na swoich usługach jakiegoś diabła czy innego czorta. I na pewno rzuca uroki. I przeklina. I…jątrzy, spiskuje, mści się, w końcu na pewno zabija…

Nie chcę zdradzić za wiele. To, co już napisałam to zaledwie wierzchołek góry lodowej, w której monumentalności możecie się rozsmakować w czasie lektury. Zapraszam.

W drugiej części mamy nagłą zmianę perspektywy. Pojawia się narrator pierwszoosobowy. Przemawia do nas sama Sydonia. I mówi o sprawach, które dotąd postrzegaliśmy zupełnie inaczej. Wiele kwestii, których byliśmy niemal pewni w pierwszej części, okazuje się innymi. Ciekawy twist. I perspektywa nad wyraz pomysłowa. Ponieważ Sydonia opowiada nie tylko o swej przeszłości, ale również teraźniejszości. O celi, w której jest przetrzymywana. O procesie inkwizycyjnym, który się przeciw niej toczy, o torturach, którym jest poddawana. Tak, razem z nią idziemy na miejsce kaźni, razem z nią jedziemy drabiniastym wozem i już, już widzimy stos, który za chwilę zapłonie. Narrator trzecioosobowy nie oddałby tego tak poruszająco.

„Sydonia. Słowo się rzekło” jest wyśmienitą historią, którą bardzo dobrze się czyta. Niekonieczne szybko, ale bardzo dobrze. Cherezińska ukazała nietuzinkowych bohaterów, bardzo ludzkich w ich zachowaniach, ale i bardzo różnorodnych. Co ciekawe, nie ocenia ich. Przynajmniej w moim odbiorze.

Wartka akcja przeplatana jest fragmentami dotyczącymi pism procesowych, warzenia piwa, poszukiwania roślin leczniczych, czy wybierania odpowiednich strojów. Poznajemy więc sporo kwestii, którymi na co dzień Sydonia i jej otoczenie się zajmowali. Ten pejzaż codzienności odmalowała Cherezińska w detalach, i chwała jej za to. Wyśmienicie się to czyta.

Niesamowite wrażenie robiły na mnie również te fragmenty, w których Autorka, ustami swych bohaterów, przypomina, że Księstwo Pomorskie nie należy do Rzeczpospolitej. Pomorze jest neutralne i samorządne. A Polaków Pomorzanie nie lubią niemal w takim samym stopniu jak mieszkańców Marchii Brandenburskiej. Tak, miasta, które nie raz odwiedzamy, o których na co dzień myślimy jako o polskich, w tamtym czasie nie tylko do Polski nie należały, ale wręcz były do niej wrogo nastawione.

Pomocne w lekturze okazały się drzewo genealogiczne Gryfitów oraz mapa Pomorza datowana na dekadę po śmierci Sydonii, a także daty wskazujące na czas, w którym dzieje się akcja kolejnych rozdziałów.

Generalnie lekturę gorąco polecam, jak wszystkie książki spod pióra Elżbiety Cherezińskiej, z którymi się spotkałam. To pięknie opisany kawał historii. Warto go poznać. I to w takim wydaniu właśnie.

 

 

 

Sydonia. Słowo się rzekło – Elżbieta Cherezińska

Wydawnictwo: Zysk i S-ka

Poznań 2023

Oprawa: miękka ze skrzydełkami

Liczba stron: 584

ISBN: 978-83-8702-750-1

 

Książkę przeczytałam dzięki uprzejmości Zysk i S-ka:

http://www.zysk.com.pl/